کاری کردیم که ۱۱۵ سال رخ نداده بود/برای دیدن مستند پاتوق می‌سازیم

خبرگزاری مهر - گروه هنر: یکی از مسایل قابل تامل در سینمای ایران بحث اکران آثار مستند در سالن های سینمایی است که از مطالبات مستندسازان از دهه‌های گذشته تا امروز بوده و در نهایت با راه‌اندازی اکران مستندها در گروه «هنر و تجربه» مخاطبان تا حدودی با سینمای مستند و تماشای آن بر پرده نقره ای آشنا شدند. از طرفی مستندهای قابل دفاعی نیز در این گروه به نمایش درآمدند که موفق شدند با تکیه بر فروش قابل ملاحظه ای ماه ها روی پرده بمانند. حال این سوال پیش می آید در صورت تداوم تولید چنین آثاری آیا فضای کنونی سینمای ایران می پذیرد که تعدادی سالن خاص و مشخص برای آثار نمایش مستند در نظر گرفته شود تا این فیلم ها بتوانند اکرانی منظم و پایاپای با سینمای بلند داستانی داشته باشند یا خیر؟

همین مساله باعث شد تا در خبرگزاری مهر در قالب گفتگوهایی با مستندسازان به بررسی این موضوع بپردازیم و در میانه راه هم تعدادی از سینماگران با راه‌اندازی کمپینی با نام «نمایش فیلم مستند رایگان نیست» خواستار این شدند که هر گونه نمایش رایگان فیلم‌های مستند چه در جشنواره‌ها و چه مراسم‌ها و از سوی همه نهادها متوقف شود. این کمپین هم با پیگیری‌های مستندسازان به نتیجه رسید و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و اعضای کمپین «نمایش فیلم مستند رایگان نیست» بر سر اعطای امتیازهای اقتصادی به فیلمسازان به توافق رسیدند.

از آنجا که گروه «هنر و تجربه» در حال حاضر تنها کانون اکران عمومی فیلم‌های مستند محسوب می‌شود گفتگویی با امیرحسین علم‌الهدی مدیر اجرایی و دبیر شورای سیاستگذاری سینمای «هنر و تجربه» داشتیم تا وی به عنوان کسی که از منظر مدیریتی با این موضوع در ارتباط بوده است به ارائه نقطه نظرات خود بپردازد.

* آقای علم‌الهدی مستندسازان گرچه اکران عمومی را حق فیلم‌هایشان می‌دانند ولی به نظر می‌رسد هنوز نمی توان یه یک الگوی جامع و اجرایی برای اکران گسترده مستندها دست پیدا کرد و هستند مستندسازانی که حتی معتقدند دلیلی ندارد که فیلم‌های مستند همچون فیلم‌های بلند داستانی اکران گسترده داشته باشند. به اعتقاد شما بهترین مدل اکران فیلم‌های مستند چیست؟

- در رابطه با حوزه توزیع و نمایش آثار مستند دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد و استاندارد‌های مدنظر تحلیل‌گران و کارشناسان سینمایی کشورمان گاهی اوقات متضاد با آن چیزی است که در سینمای جهان اتفاق می‌افتد. روش معمول در سینمای جهان در حوزه اکران به این گونه است که بیشتر سینماها آثار داستانی را به نمایش می‌گذارند که البته این موضوع بستگی به شرایط و پتانسیل فیلم دارد، برای مثال برخی فیلم‌ها تعداد سالن‌های زیاد و برخی سالن‌های کمتری را در اختیار می‌گیرند. سینماهای مستقل هم درصدهای کمی را به خود اختصاص می‌دهند.

در این میان مستندها نسبت به فضای موجود درخواست کمتری از سوی سینمادارها دارند. حتی در برخی از کشورها به صورت تک سانس آثار مستند را اکران می‌کنند زیرا  به هر حال سینمای مستند نمی‌تواند در مقابل سینمای داستانی عرض اندام کند.

و اما سینمای مستند در ایران به خصوص در حوزه اکران تازه متولد شده است به همین دلیل برای رسیدن به یک ارزیابی درست، مبنی بر چگونگی اکران آثار مستند نیاز به زمان بیشتری داریم. ما نباید به دنبال خلق دوباره الگوها در حوزه توزیع و نمایش باشیم، زیرا در همه جای دنیا حوزه توزیع و نمایش یک حوزه تیپیکال و مشخص است که لزومی ندارد آن را بومی کنیم. در مجموع نمی‌توان روشی برخلاف روش دیگر کشورها در این حوزه داشت بنابراین فیلم‌هایی که اکران گسترده دارند سینماهای بیشتر و از آنطرف فیلم‌هایی با مخاطب محدودتر، سینماهای کمتری در اختیار می‌گیرند. با همین الگو فیلم‌های سینمایی گروه «هنر و تجربه» نیز به صورت خاص‌تر از سالن‌های سینما برخوردار می‌شوند و این موضوع در همه جای دنیا به همین شکل است.

عمدتا فیلم‌های مستند در سالن‌های مشخصی تعریف و به نمایش گذاشته می‌شوند. حتی گاهی پرونده نمایش یک فیلم مستند با چند سانس بسته می‌شود. پس یادمان باشد که خاستگاه فیلم مستند از منظر تولید، سینما نیست بلکه تلویزیون و فضاهای ارتباطی دیگر مثل شبکه‌های جدید نمایش، اینترنت و شبکه نمایش خانگی به صورت محدود است.

برای مثال چندی پیش مستند «شش قرن و شش سال» به کارگردانی مجتبی میرطهماسب در شبکه نمایش خانگی توزیع شد که باید میزان موفقیت آن را از پخش کنندگان آن پرسید ولی می‌دانیم این آمار نمی‌تواند تیراژ خیره کننده‌ای باشد، اما به طور کلی طی ۲۰ ماه گذشته در گروه سینمایی «هنر و تجربه» متوجه شده‌ایم که چگونه باید آثار مستند را اکران کرد. ما به این نتیجه رسیده‌ایم که با توجه به ویژگی‌های گروه سینمایی «هنر و تجربه» و استقبال کمی که از این بخش می‌شود، باید به صورت شناور به فیلم‌هایی از این دست سرویس داد.

پس نمی‌توان انتظار داشت که به یکباره اتفاق محیرالعقولی بیفتد و فروش فیلم‌ها افزایش یابد، زیرا سینمای ایران در ارتباط گسترده با مردم مشکل دارد و بهره‌وری خوبی در اکران گسترده نیز ندارد.

با توجه به  مشکلات سه دهه گذشته، بسیاری از مخاطبان جدی سینما، سالیان سال است که پا به سینما نگذاشته‌اند به همین دلیل ما به ممارست و صبر نیاز داریم تا مخاطبان را با گونه دیگری از فیلم‌ها از جمله آثار مستند آشنا کنیم و به آنها بگوییم که شما می‌توانید چنین آثاری را بر پرده سینما ببینند. البته در این دوره کوتاه مدتی که ما در سینمای «هنر و تجربه» بوده‌ایم، تجربه نشان داده است که حرکت رو به جلویی داشته‌ایم. هرچند معتقدم نواقصی هم وجود داشته، اما با این وجود به نظرم بهترین روش نمایش آثار مستند این است که توجه مخاطب را به پاتوق‌های مشخصی به صورت روزانه جلب کنیم که در جدول‌های جدیدمان این اتفاق افتاده است و ساعات مشخصی را برای اکران فلیم‌های مستند در نظر گرفته‌ایم. البته تبدیل شدن این امر به عنوان یک عادت برای مخاطب نیاز به صبر دارد تا بتوانیم آن را به صورت یک عادت محقق کنیم که مخاطب به صورت هفتگی یا ماهانه به تماشای آثار مستند بنشیند.

* یعنی با این الگوی سانس و سالن ثابت و مشخص ما اصلا تجربه اکران مستند نداشته‌ایم و با توجه به اینکه شکل اکران در گروه «هنر و تجربه» هم اکران سیال است پس کم کم به سمت یک روش جدید و تجربه‌نشده می‌رویم؟

- به جز یک فیلم مستند با نام «تهران انار ندارد» که در سینما آزادی به نمایش گذاشته شد، ما دیگر تجربه اکران فیلم مستند را نداشته‌ایم. یکی از اهداف ما بعد از تشکیل گروه سینمایی «هنر و تجربه» توجه به اقتصاد سینمای مستند و نمایش دادن آنها در پرده سینما بود. برای مثال در حال حاضر هر روز ساعت ۱۹:۰۰ خانه هنرمندان فیلم های مستند را نمایش می‌دهد که ما قبلا این موضوع را اطلاع رسانی کرده بودیم، اما با این وجود نمی‌توان  انتظار داشت که رفتار فرهنگی مردم در طی مدت یک الی دوماه تغییر کند زیرا ما ابتدا باید به طور مداوم فیلم‌های مستند ایرانی و خارجی را اکران کنیم تا بتوانیم یک سفره رنگین و ویترینی جذاب برای نمایش فیلم‌های مستند داشته باشیم که این موضوع هم احتیاج به زمان دارد. در این چند وقت گذشته در گروه سینمایی «هنر و تجربه» با وجود به نمایش گذاشتن تعداد زیادی فیلم مستند، تعداد کمی از آنها در اکران موفق بوده‌اند.

البته این موضوع در همه جای دنیا همینطور است. یعنی تعداد فیلم‌های موفق کمتر است، اما به هر حال ما هم در این مدت مانند فیلم‌های اکران عادی، چند فیلم قوی، تعدادی متوسط و ضعیف داشتیم و با توجه به تغییر رفتار مخاطب و جذابیت آثار مستند برای آنها، مطمئنیم در سه سال آینده ۴۰ تا ۵۰ درصد از هزینه تولید فیلم‌های مستند از اکران سینما‌ها حاصل می‌شود که این دستاورد کمی نیست زیرا قبل از به وجود آمدن گروه سینمایی «هنر و تجربه» آثار مستند تنها به دنبال نمایش در سینماتک‌ها، جشنواره‌ها و گاهی اوقات تلویزیون بودند اما در دو سال گذشته سینمای مستند توانست صاحب یک شرایط ویژه اکران سینمایی شود که این امر در تاریخ ۱۱۵ ساله سینمای ایران سابقه نداشته است. چنانچه قبل از انقلاب چیزی به عنوان نمایش فیلم مستند وجود نداشت و بعد از انقلاب نیز تنها یکی دو مستند به نمایش درآمدند، اما ما در ۲۰ ماه گذشته چیزی حدود ۲۰ مستند را اکران کرده‌ایم و توانسته‌ایم ضریب بهره‌برداری نسبتا معقولی را در همین ۱۱۰۰ صندلی داشته باشیم.

در کنار آن، رفته رفته اثرات کیفی جلسات نقد و بررسی که فیلمسازان مستند در تهران، اصفهان، شیراز، کرج، مشهد و در آینده در شهرهای دیگر برگزار می‌کنند در  تولیدات بعدی آنها دیده خواهد شد. نکته جالب اینجاست که مخاطبان پیگیر فیلم‌های گروه سینمایی «هنر و تجربه» همگی اذعان کرده‌اند برخی فیلم‌های مستند از منظر جذب و حس و حال مخاطب توانسته احساس رضایت‌مندی بیشتری را در آنها ایجاد کند، اما با این وجود رسیدن به تعداد مخاطب زیاد برای این بخش در کوتاه مدت امکان پذیر نیست.

البته اگر در درازمدت برای هر فیلم مستند، ۱۰ تا ۲۰ هزار مخاطب داشته باشیم به یکی از اهداف کیفی «هنر و تجربه» رسیده ایم که من امیدوارم با برنامه‌ریزی‌های ما مبنی بر جذب مخاطب با آثار متفاوت، ظرف سه سال آینده این اتفاق بیفتد.

*این سالن‌ خانه هنرمندان که قصد دارید به عنوان پاتوق‌ نمایش آثار مستند آن را تثبیت کنید با آزمون و خطا انتخاب شده‌ است یا با تحقیق و مطالعه به این گزینه رسیده اید؟

- به هر حال گروه سینمایی «هنر و تجربه» مستاجر سینمای ایران است و در واقع  سالنی برای خود ندارد، اما امیدوارم همین امسال صاحب سالن شویم. با بررسی مجموعه سینماها به این نتیجه رسیدیم که برخی از سینماها مانند کوروش و فرهنگ عامه پسند هستند، اما به مرور متوجه شدیم که خانه هنرمندان و موزه سینما  می‌تواند پاتوق خوبی برای سینمای مستند باشد که در حال حاضر خانه هنرمندان به صورت مستمر هر روز ساعت ۱۹:۰۰ فیلم‌های مستند را به نمایش می‌گذارد. البته این موضوع به معنای این نیست که نمایش آثار مستند در سینما کورش و فرهنگ صورت نگیرد بلکه اکران آنها به صورت تک سانس و هفتگی انجام می‌شود. در شهرستان‌ها نیز یکشنبه‌ها و سه شنبه‌ها سانس دوم فیلم‌های «هنر و تجربه» به آثار مستند اختصاص داده شده است. به هر حال موفقیت  آثار مستند نیازمند گذر زمان، آشنایی مخاطبان با این گونه فیلم ها و تغییر نکردن برنامه‌های ما است.

* اینکه سانس نمایش فیلم ها در گروه «هنر و تجربه» کم تعداد و شناور است از مهم‌ترین نکاتی است که مورد انتقاد فیلمسازان قرار می‌گیرد که البته شما با اجرای طرح اکران در سانس‌های مشخص بخشی از این مشکل را برای مستندها مرتفع کرده‌اید. ولی انتقاد دیگر به نبود تبلیغات کافی و مهجوریت آثار در این زمینه است.

- عده‌ای از دوستان از تبلیغات کم آثار گله‌مند هستند که من این موضوع را قبول دارم. به هر حال ما به ضعف‌هایمان واقف هستیم ولی با توجه به بودجه محدودمان و تعداد زیاد آثار بیش از این کاری از دستمان برنمی‌آید. مشکلات اقتصادی که در چند سال گذشته گریبان‌گیر بخش خصوصی شد، باعث شد نتوانیم اسپانسر جذب کنیم، اما با این وجود آنچه باعث دادن آدرس درست به مخاطب می‌شود «استمرار» است.

 اگر گروه سینمایی «هنر و تجربه» و برنامه‌های آن دچار تلاطم نشود، می‌تواند خود را به عنوان یک نوع سینما در کنار جریان اصلی معرفی و مخاطبان خود را شناسایی کند. مخاطبان در این مدت ضمن اعتماد به ما، متوجه آدرسی که به آنها داده‌ایم شده‌اند. البته در این آدرس ممکن است گاهی اوقات فیلم‌های ضعیفی هم باشد، اما با توجه به وجود رگه‌هایی از فیلم‌های «هنر و تجربه» در این آثار باید این امکان را به کارگردان و تولیدکنندگان بدهیم تا آنها، خودشان با مخاطبان مواجه شوند، زیرا نباید بر اساس نظر شورای ۹ نفره با سرنوشت یک فیلمساز بازی کرد. به هر حال حوزه فرهنگ، حوزه صفر و یک نیست. پس باید کم‌کم آدرس شفاف تری بدهیم. این را هم باید بگویم ما در حال دستیابی به تجارب جدیدی از منظر بازاریابی فیلم‌های «هنر و تجربه» و مخاطب شناسی خودمان هستیم. بنا بر این اگر فیلم‌های «هنر و تجربه» به همین منوال و البته با اصلاحاتی پیش برود، ظرف چهار سال آینده ضمن افزایش مخاطبان خود، اثرات کیفی زیادی روی سینمای ایران می‌گذارد.

 یادمان باشد اتفاقات فرهنگی در ۲ یا ۳ سال قابل ارزیابی و تحلیل نیست و نیازمند صرف زمان است، اما این موضوع به معنای پافشاری روی یکسری روش‌های شکسته خورده نیست، بلکه به معنای این است که همزمان با نمایش فیلم‌ها، ایرادات و نیازهای مخاطبان را شناسایی کنیم و به مرور با ارائه تولیدات جذاب این حوزه بتوانیم به یک سینمای متفاوت با حداقل صندلی‌ها برسیم. بارها گفته‌ام  از ۱۴۰ هزار صندلی سینما تنها ۱۱۰۰ صندلی در اختیار این گروه سینمایی است.

واقعیت این است که بعد از گذشت ۶ سال می‌توان ارزیابی درستی از گروه سینمایی «هنر و تجربه» داشت، اما به هر حال باید ایرادات خود را حل کنیم. این را هم باید بگویم تبلیغ گسترده آثار مستند در بیلبوردها امکان پذیر نیست البته این اتفاق درباره مستند «ناصر حجازی»، «آتلان» و «آزاد راه» افتاد، اما آنها چنین امکاناتی را خودشان فراهم آوردند. زیرا به طور قطع به لحاظ مالی امکان ورود ما به این قضیه وجود ندارد مگر اینکه اسپانسر داشته باشیم و شهرداری را به این باور برسانیم که شکل گیری و رشد سینمای «هنر و تجربه» در راستای اهداف شهرداری مبنی بر زیبا و هنری تر شدن شهر است.

ادامه دارد...